“Alles waar auteursrecht op geldt, kun je nooit zonder risico publiceren en dus moet je altijd een risicoanalyse maken. Het is een afgewogen risico.“
Principes van het auteursrecht
Op alles wat gemaakt wordt waar enige creativiteit voor nodig is, zit in principe auteursrecht. Dit auteursrecht beschermt de intellectuele creatie van een maker. Dat betekent dat niemand een werk zomaar mag namaken of openbaar mag maken. Degene met het auteursrecht is in principe de enige die een werk mag reproduceren, tenzij anders aangegeven. Online publicatie valt ook onder het reproduceren van een werk en mag dus niet zomaar wanneer er auteursrecht op een werk zit. Je moet dus toestemming vragen om een auteursrechtelijk beschermd werk uit je collectie te mogen publiceren. Bij wie het auteursrecht ligt moet je zelf uitzoeken. Soms weten de personen dat zelf ook niet, want auteursrecht kan overgedragen worden (bijvoorbeeld aan uitgevers of opdrachtgevers) of tot een werkgever behoren in plaats van een werknemer. Een werk kan daarnaast ook nog meerdere makers hebben en daarmee ook meerdere rechthebbenden.
Een maker hoeft diens auteursrecht niet te registreren, maar kan het wel deels overdragen aan iemand anders of opheffen. De maker kan alleen de economische rechten overdragen. Dit gaat bijvoorbeeld om het recht om een werk openbaar te maken of te reproduceren. Morele rechten, zoals het recht op naamsvermelding, kunnen niet overgedragen worden.
Zolang er nog auteursrecht op een werk zit, is het verplicht om een bronvermelding toe te voegen bij publicatie, tenzij anders afgesproken. Ook als je wel toestemming hebt om het werk te publiceren.
Wanneer verloopt het auteursrecht?
Auteursrecht is tijdelijk. 1 januari volgende op 70 jaar na het overlijden van de maker vervalt het auteursrecht. Wanneer de individuele maker anoniem of niet benoemd is dit 70 jaar na publicatie. Dit blijft staan wanneer het auteursrecht overgedragen wordt.
Wanneer een werk in loondienst gemaakt wordt is, is de werkgever automatisch de auteursrechthebbende. Afhankelijk van of de naam van de individuele maker genoemd wordt, is het auteursrecht 70 jaar na publicatie of 70 jaar na overlijden van de maker.
Werken die na 1954 zijn gemaakt zijn daardoor zeker nog auteursrechtelijk beschermd. Alles van voor 1875 is zeer waarschijnlijk publiek domein. Voor de periode tussen deze twee jaartallen is onderzoek nodig om de status van een werk vast te stellen. Daarvoor moet je kijken hoe groot de kans is dat de maker voor 1954 overleden is.
Overzicht van de duur van verschillende auteursrechten. (Bron: Open Nederland) CC-BY
Andere rechten
Wanneer je een werk uitvoert heb je het over naburige rechten. Zo krijgt een fanfare die een bekend nummer uitvoert en dit opneemt het naburige recht op deze opname. Zij krijgen niet het recht over het nummer, maar mogen wel hun eigen opname reproduceren. Naburige rechten verlopen 50 tot 70 jaar na publicatie.
Het portretrecht lijkt op de privacywetgeving. Wanneer je bezig bent met auteursrecht moet je letten op twee soorten portretrechten.
Bij portretrecht in opdracht is toestemming nodig voor de eerste publicatie en reproducties. Dit recht geldt tot 10 jaar na de dood van de geportretteerde. Bij dit soort portretrecht moet je denken aan pasfoto’s, schoolfoto’s of groepsfoto’s van een vereniging.
Wanneer er bijvoorbeeld foto’s op straat zijn gemaakt, of bij een tentoonstelling of activiteit gaat het om portretrecht dat niet in opdracht is gemaakt. Hierbij geldt een redelijk belang. De geportreerde heeft een verbodsrecht voor het verspreiden van de foto wanneer deze een redelijk belang kan aantonen dat deze foto niet verpreid mag worden. Dit wordt in de praktijk niet heel vaak gebruikt, en vaak kom je er met de betreffende rechthebbende wel uit. Let op dat hier ook de AVG van toepassing is, maar dit geldt alleen voor levende personen.
Uitzonderingen
Het digitaliseren of inscannen van een foto is ook een auteursrechtelijke handeling, omdat je een kopie maakt. Hetzelfde geldt voor het online publiceren van een werk. Met deze basisregels kun je niet functioneren in onze samenleving. Daarom zijn er een aantal uitzonderingen die gelden tenzij anders overeengekomen.
- Je mag een werk ter beschikking stellen in je eigen gebouw. Zo mag je een foto of een object aan mensen laten zien die bijvoorbeeld op jouw studiezaal langskomen. Dit geldt alleen voor individuele leden van het publiek. Je mag bijvoorbeeld geen slideshow maken die je voor een grote groep vertoont.
- Je mag een enkel werk gebruiken ter promotie van een tentoonstelling. Zo mag je dus een foto uit een tentoonstelling gebruiken op de flyer van een tentoonstelling.
- Je mag een werk kopiëren voor privéstudie. Deze zijn niet bedoeld om aan het publiek beschikbaar te stellen. De persoon die de kopie maakt mag deze ook niet verder verspreiden.
- Je mag als erfgoedinstelling altijd een preserveringskopie maken. Dit betekent dat het voor het behoud van het werk belangrijk is. Dit mag een rechthebbende ook niet contractueel beperken. De voorwaarde van het maken van een preserveringskopie is wel dat het werk onderdeel is van je permanente collectie. Dit geldt bijvoorbeeld niet voor tijdelijke bruiklenen, tenzij er geen einddatum is overeengekomen.
- Werken die door de overheid openbaar gemaakt zijn mag je altijd publiceren. Tenzij in het colofon hiervoor een beperking is benoemd.
Publiek Domein
Wanneer het auteursrecht op een werk vervalt, komt een werk in het publiek domein. Een rechthebbende mag de rechten op een werk ook eerder vrijgeven. Publiek domein is de regel, want auteursrecht is een tijdelijk recht. Alles wordt dus uiteindelijk publiek domein.
Wanneer een werk publiek domein wordt mag iedereen er mee doen wat ze willen. Je mag een werk dus namaken, maar ook aanpassingen maken op een werk. Deze aanpassingen krijgen dan weer auteursrecht als naburig recht. Bladmuziek van Mozart is bijvoorbeeld publiek domein. De moderne opname of uitvoering is een naburig recht. Wil je rechtenvrije klassieke muziek gebruiken dan moet je een opname van voor 1954 hebben.
Tips en valkuilen
- Wanneer je een origineel (fysiek) werk in jouw collectie hebt, betekent dat niet dat jij de auteursrechten van dit werk hebt. Het auteursrecht staat volledig los van het eigendomsrecht op het fysieke werk. Jij kunt de eigenaar zijn van een schilderij, maar dat geeft je niet het recht om dit schilderij ook online te publiceren.
- Bidprentjes zijn een erg complex onderwerp met betrekking tot recht. Het gaat om persoonsgegevens van nabestaanden (AVG) en portretrecht van de overledenen. Daarnaast zit er ook auteursrecht op het prentje zelf. Het is lastig in te schatten wat er daadwerkelijk mag, maar maak hierbij een risico-inschatting. Heb je hier in het verleden weinig problemen mee gehad? Dan kun je ervoor kiezen hiermee door te gaan.
- Er zijn enkele partijen die erom bekend staan dat ze hun auteursrechten goed in de gaten houden. Bijvoorbeeld het ANP en de KLM (voor luchtfoto’s). Er is geen precies overzicht van auteursrechthebbenden, maar de instellingen die zijn aangesloten bij Pictoright zitten over het algemeen stevig op hun rechten. Als je de naam van een organisatie hier niet vindt, betekent dit niet dat je de werken zomaar kan gebruiken. Het geeft wel een indicatie van een lager risico.
- Als je op zoek bent naar persfoto’s van lokale evenementen, zoals een koninklijk bezoek, kun je kijken of er een lokale persfotograaf aanwezig was. Ook kun je kijken naar de Anefo collectie. Deze zit in het Nationaal Archief en mag gebruikt worden onder een CC-BY-SA (Naamsvermelding en Gelijk delen).
- Sommige instellingen geven met een disclaimer aan dat ze hun best doen auteursrechten te respecteren. Dit is juridisch gezien weinig waard, maar het helpt wel in je communicatie. Wanneer je mensen uitnodigt om contact op te nemen bij een eventuele schending, kan dat ervoor zorgen dat mensen dit ook doen en er niet direct een claim komt. Het kan de risico’s verminderen.
Bekijk de hele sessie in de onderstaande video
Handige links en documenten
- Bekijk en download hier de presentatie van Maarten Zeinstra.
- Schrijf je in voor de nieuwsbrieven van KVAN en AVA_NET want daar wordt regelmatig over auteursrechten op audiovisueel werk gepubliceerd.
- Zie het webinar van AVA_NET over auteursrechten op: https://www.avanet.nl/evenementen/audiovisueel-archief-en-de-avg/
Als je vragen hebt over deze cursus of de wijzigingen kun je die stellen via onze helpdesk op helpdesk@brabantcloud.nl of aan Maarten Zijnstra via info@ip-squared.com.