Een eigen termenlijst
Er zijn op dit moment al veertig termenlijsten beschikbaar en elke termenlijst heeft zijn eigen aandachtsgebied. Erfgoed Brabant heeft hier een eigen termenlijst aan toegevoegd met daarin alle kerken, kloosters, kapellen en kerktorens in Noord-Brabant die bestonden of nog bestaan. Maar wat is een termenlijst eigenlijk? In een termenlijst leg je op een gestructureerde manier informatie en de betekenis van deze informatie vast. Dat doe je op een dusdanige manier dat niet alleen mensen deze informatie kunnen duiden, maar ook machines. De termen die je op deze manier in een termenlijst opneemt zijn herbruikbaar en hebben allemaal een duurzame identifier (URI). Met een termenlijst kun je jouw collectie gestructureerd en betekenisvol beschrijven.
Een termenlijst aanleggen doe je niet zomaar, want het liefst haak je aan bij bestaande termenlijsten. Een termenlijst moet bovendien ook aan vier belangrijke voorwaarden voldoen:
- Een termenlijst moet toegevoegde waarde hebben.
- Een termenlijst moet gezag hebben; de inhoud moet kloppen.
- Een termenlijst moet vrijelijk te gebruiken zijn.
- De termenlijst moet duurzaam toegankelijk zijn, nu en in de toekomst.
Er bestond tot nu toe geen termenlijst om Brabantse gebouwen te beschrijven, daarom kon en heeft Erfgoed Brabant deze lacune opgevuld. Erfgoed Brabant zorgt er daarnaast voor dat de Brabantse gebouwenlijst beschikbaar wordt gesteld via het termennetwerk, zodat deze voor iedereen toegankelijk is. Ook zorgt Erfgoed Brabant dat de inhoud van de Brabantse gebouwenlijst feitelijk correct is en dat de termenlijst daarmee duurzaam toegankelijk is.
Beschrijving Karmelietessenklooster te Boxmeer in Wikibase (afbeelding: Erfgoed Brabant).
Wat leggen we vast?
In de Brabantse gebouwenlijst leggen we drie typen informatie vast. Ten eerste vermelden we de identificerende informatie, zoals de naam en bouwdatum. Deze informatie heb je nodig om te kunnen bepalen welk gebouw het betreft. Ten tweede noteren we contextuele informatie, bijvoorbeeld de architect of de heilige aan wie het gebouw gewijd is. Deze informatie is niet noodzakelijk, maar vertelt meer over het gebouw. Tot slot vermelden we verwijzende informatie. We noteren niet alle bekende feiten over een gebouw in de termenlijst, maar we verwijzen naar andere websites en bronnen waar meer informatie te vinden is over het gebouw.
In het systeem Wikibase, de grondlegger van Wikidata, hebben we een veldenstructuur gebouwd om deze feitelijke informatie vast te leggen. Er is er bijvoorbeeld een veld om het type van het gebouw te noteren, maar er zijn ook velden voor de geprefereerde naam, alternatieve benamingen, monumentenstatus en kloosterorde, et cetera. Op deze manier hebben wel al 1.274 kerkgebouwen, 859 kloostergebouwen, 218 kapellen en 127 kerktorens ingevoerd. Deze gebouwen vormen samen de kern van de termenlijst.
Om deze informatie gestructureerd te kunnen verwerken, hebben we sublijsten aangelegd in Wikibase. Deze lijsten zijn niet meteen zichtbaar, maar wel noodzakelijk om de gebouwen eenduidig te beschrijven. Zo hebben we momenteel 569 plaatsnamen ingevoerd, 56 gemeenten, 410 architecten, 169 heiligen, 148 kloosterordes/congregaties, 39 religieuze stromingen en 743 afbeeldingen.
Via een praktisch formulier kan de instelling ontbrekende informatie in of gecorrigeerde informatie voor de termenlijst doorgeven aan Erfgoed Brabant(Bron: Erfgoed Brabant)
Verbeteren op lokaal niveau
Erfgoed Brabant heeft urenlang bureauonderzoek gedaan om de Brabantse gebouwenlijst zo compleet mogelijk te maken, maar de meeste kennis ligt in de archieven van de lokale erfgoedinstellingen. Daarom is Erfgoed Brabant in 2022 een aantal pilotprojecten gestart om samen de lokale erfgoedinstellingen te kijken hoe en waar de Brabantse gebouwenlijst aangevuld en verbeterd kan worden.
Voorafgaand aan het pilotproject zet Erfgoed Brabant de religieuze gebouw in het gebied van de erfgoedinstelling op een rij, zodat deze gemakkelijk gecontroleerd kan worden. Middels een praktisch formulier kan de instelling ontbrekende informatie of gecorrigeerde informatie doorgeven aan Erfgoed Brabant. Hierbij is het belangrijk om ook bronnen bij de vernieuwde informatie aan te leveren, want alleen dan kan Erfgoed Brabant de informatie goed beheren en doorvoeren in de termenlijst. Pas nadat de gebouwen in de termenlijst lokaal zijn gecontroleerd, zullen ze online gepubliceerd worden om zo de feitelijke juistheid van de informatie in de termenlijst te waarborgen.
Via het Termennetwerk kan de eindgebruiker zoeken in de Brabantse gebouwenlijst en kunnen softwareleveranciers een koppeling maken met de Brabantse gebouwenlijst. (Bron: Erfgoed Brabant)
Hoe vind je termen ?
Er is in Nederland een infrastructuur opgezet, het Termennetwerk, om eenvoudig in alle termenlijsten te kunnen zoeken. Dit Termennetwerk wordt beheerd door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) in Amersfoort en is niet alleen voordelig voor de eindgebruiker. Ook voor softwareleveranciers is het bruikbaar, omdat zij nu één generieke koppeling kunnen maken voor alle termenlijsten in plaats voor elke termenlijst een aparte link moeten aanleggen. In het geval van de Brabantse gebouwen betekent dat de gegevens vanuit Wikibase naar Brabant Cloud gaan. In Brabant Cloud worden de gegevens gemapt volgens een standaard datamodel en doorgestuurd naar het Termennetwerk. Vervolgens kan de eindgebruiker via het Termennetwerk zoeken in de Brabantse gebouwenlijst en kunnen softwareleveranciers via het Termennetwerk een koppeling maken met de Brabantse gebouwenlijst.
Op deze manier is er ook vanuit Memorix Maior een koppeling gelegd met de Brabants gebouwenlijst. Aan de entiteiten Beeldmateriaal, Audio, Video, Objecten, Bibliotheek en Documenten is het nieuwe veld Gebouw als Onderwerp toegevoegd, waarin de Brabantse gebouwenlijst te doorzoeken is en te koppelen is aan jouw collectie. Je koppelt de gebouwen uit de termenlijst als het gebouw daadwerkelijk het onderwerp is van het record dat je beschrijft. Bijvoorbeeld als het op een foto te zien is of in een video of document besproken wordt. Niet als het record slechts gerelateerd is aan het gebouw, zoals een foto van de pastoor in de winkel. Op de manier blijven de gegevens goed doorzoekbaar en krijg je zo min mogelijk ruis in het veld Gebouw als Onderwerp.
Op Brabantserfgoed.nl is een themapagina gemaakt voor de religieuze gebouwen. Je kunt hier de gebouwen in lijstweergave of op de kaart bekijken. (Bron: Erfgoed Brabant)
Presentatie op Brabantserfgoed.nl
Op Brabantserfgoed.nl is een speciale themapagina gecreëerd, waarop de religieuze gebouwen gepresenteerd worden en doorzoekbaar zijn voor de eindgebruiker. Je kunt natuurlijk zoeken op de naam van het gebouw, maar je kunt bijvoorbeeld ook filteren op gemeente, plaats, architect, monumentenstatus, religieuze stroming, et cetera. Op de detailpagina van het gebouw worden vervolgens alle identificerende, contextuele en verwijzende informatie getoond die bij dit gebouw in de termenlijst zijn ingevoerd. Zo heeft de eindgebruiker eenvoudig toegang tot alle gepubliceerde gebouwen.
Op deze detailpagina van de Sint-Luciakerk in Ravenstein zie welke identificerende, contextuele en verwijzende informatie is ingevoerd voor deze kerk. (Bron: Erfgoed Brabant)
Bovendien wordt op de detailpagina nog meer informatie over een gebouw getoond. Ook de door erfgoedinstellingen gekoppelde bronnen en de andere gebouwen uit dezelfde gemeente zijn er bij een gebouw te zien. Dit is de grote kracht van de termenlijst. Een gebruiker hoeft niet meer naar al deze informatie opzoek te gaan, maar de informatie wordt pasklaar aangeboden. Als gebruiker kan je dus bronnen, verhalen en gebouwen herontdekken, waar je anders misschien niet bij uitgekomen was.
Bij een gebouw worden op Brabantserfgoed.nl ook de door de erfgoedinstellingen gekoppelde bronnen getoond, zoals hier bij de Sint-Luciakerk in Ravenstein. (Bron: Erfgoed Brabant)
Hoe nu verder?
In december zal de themapagina Religieuze gebouwen officieel gepresenteerd worden en in de schijnwerpers gezet worden, maar deelnemers kunnen nu al in Memorix Maior de Brabantse gebouwen aan hun collecties kopellen. Erfgoed Brabant zal zorgen dat deze koppelingen vanaf januari 2024 geautomatiseerd zichtbaar worden op Brabantserfgoed.nl. Ook blijft Erfgoed Brabant de komende jaren werken aan het verbeteren van de termenlijst door lokaal met de erfgoedinstellingen aan de slag te gaan. Kan je niet wachten totdat Erfgoed Brabant naar je toe komt? Stuur een mailtje naar helpdesk@brabantcloud.nl en dan nemen wij contact met je op!
Bekijk de hele sessie in de onderstaande video
Handige links en documenten
- Een download van de presentatie.
- Het Termennetwerk om in de termenlijsten te kunnen zoeken.
- De themapagina Religieuze gebouwen op Brabantserfgoed.nl.
- De blogreeks 'Vinden door te verbinden', waarin wordt uitgelegd wat termen zijn, hoe de termenlijst Brabantse gebouwen is ontstaan en waarvoor deze te gebruiken is.
- De helppagina met uitleg over termen en termenlijsten in Memorix Maior, waar o.a. een specifieke helptekst te vinden is voor hoe je met de Brabantse gebouwenlijst in Memorix aan de slag kunt.
Als je vragen hebt over deze cursus kun je die stellen via onze helptekst op helpdesk@brabantcloud.nl.