Op zoek naar verbindingen tussen Brabants erfgoed

Er staan duizenden gebouwen in Noord-Brabant. Veel erfgoedinstellingen in de provincie hebben informatie die iets met deze gebouwen te maken heeft. Een archief bezit bijvoorbeeld de koopakte van een gebouw en een heemkundekring een foto ervan. Maar hoe kun je deze informatie in samenhang vinden? Hoe weet je dat de koopakte en de foto over hetzelfde gebouw gaan?

Termenlijst met gebouwen

Dat lukt alleen als instellingen op dezelfde manier vastleggen over welke gebouwen hun erfgoed gaat. Dit kunnen zij doen door de gebouwenlijst van Erfgoed Brabant te gebruiken. Dat is een bijzondere lijst − het is een termenlijst met termen. Hoe meer instellingen de termenlijst benutten, hoe eenvoudiger het wordt om erfgoed over gebouwen te vinden.

Maar hoe kunnen instellingen de termenlijst raadplegen? Hoe weet je als collectiebeheerder welke gebouwen er in de lijst staan? En hoe kun je vervolgens in je collectieregistratiesysteem aangeven over welke gebouwen jouw erfgoed gaat?

Termennetwerk

Dat kan met het Termennetwerk. Het Termennetwerk is een zoekmachine voor termen. Je kunt er termen mee vinden die afkomstig zijn uit allerhande termenlijsten.

Heb je bijvoorbeeld een prent in je collectie die is gemaakt door een bepaalde kunstenaar? Dan kun je in de lijst ‘RKDartists’ naar deze persoon zoeken en in de informatie over de prent vastleggen wie dat is. Of heb je een bidprentje van een persoon die is overleden in een bepaalde plaats? Dan kun je in de lijst ‘GeoNames’ naar deze plaats zoeken en in de informatie over het bidprentje aangeven welke dat is.

Je kunt een indruk van het Termennetwerk krijgen door de demonstrator te gebruiken. De demonstrator is een eenvoudige website waar je een zoekvraag kunt opgeven en een termenlijst kunt selecteren. Op de achtergrond, onzichtbaar voor gebruikers, zoekt het Termennetwerk vervolgens naar termen in de termenlijst die overeenkomen met de zoekvraag. Daarna presenteert de demonstrator de gevonden termen. Zie ook de volgende screenshot:

Deze screenshot laat zien dat er is gezocht naar de plaats ‘Cuijk’ in de termenlijst ‘GeoNames’ en dat er drie termen zijn gevonden die voldoen aan de vraag: de plaats ‘Cuijk’, de (voormalige) ‘Gemeente Cuijk’ en de gemeente ‘Land van Cuijk’.

Wat kun je nu met deze resultaten? Als je een bidprentje hebt waarin ‘Cuijk’ als sterfplaats genoemd wordt, kun je in de informatie over dit bidprentje vastleggen wat de term van de plaats is. Dit doe je door de identifier van de term te registreren. De identifier is van een speciaal type, een zogeheten Uniform Resource Identifier (URI). Elke term heeft zo’n URI.
Je kunt de URI van ‘Cuijk’ achterhalen door in de demonstrator op de knop ‘Kopieer URI’ te klikken en het resultaat in je collectieregistratiesysteem te plakken. De URI ziet er als volgt uit: ‘https://sws.geonames.org/2757874/’.

Het Termennetwerk is gemaakt door het Netwerk Digitaal Erfgoed (NDE). Het NDE is een landelijk samenwerkingsverband van erfgoedinstellingen, gestart op initiatief van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). Het doel van het NDE is om erfgoedinformatie van allerlei organisaties, klein en groot, beter vindbaar te maken voor gebruikers. Termen zijn daarvoor een belangrijk middel.

Termennetwerk en gebouwen

Terug naar onze termenlijst met gebouwen. In samenwerking met het NDE hebben wij onze termenlijst ‘Brabantse gebouwen’ toegevoegd aan het Termennetwerk. Dit betekent dat iedereen de lijst kan gebruiken bij collectieregistratie. Heb je bijvoorbeeld een foto in je bezit waarop het Sint-Jozefgesticht staat, dan kun je in het Termennetwerk naar termen met deze naam zoeken. Zie de volgende screenshot:

De screenshot laat zien dat er maar liefst 24 termen zijn gevonden die over ‘Sint-Jozefgesticht’ gaan. Dat is niet verrassend: deze naam wordt vaak gebruikt voor Brabantse gebouwen. Maar hoe weet je welke term je nodig hebt? Dat kun je bepalen door de informatie bij de termen te bekijken. Bij elke term staan basisgegevens vermeld, zoals het type gebouw, het bouwjaar en het adres. Als jouw foto van het Sint-Jozefgesticht gaat over het kloostergebouw in Roosendaal, dan weet je dat je de tweede term in de zoekresultaten moet gebruiken: ‘Het Sint-Jozefgesticht’, gebouwd in 1910.

Memorix Maior

Het opnemen van termen in je collectieregistratie kan veel werk zijn. Je moet elke term opzoeken in de demonstrator, de resultaten beoordelen en de URI van de juiste term kopiëren en in je systeem plakken. Daarom hebben wij gekeken of dit beter kan.

Het goede nieuws: dat is mogelijk! Het Termennetwerk kan ook in collectieregistratiesystemen gebruikt worden. Als collectiebeheerder blijf je dan in je systeem werken en hoef je niet steeds naar de demonstrator te gaan. Het was echter nog niet mogelijk om het Termennetwerk te gebruiken in Memorix Maior, het systeem van Brabant Cloud. Daarom hebben wij Picturae, onze leverancier, gevraagd om het systeem aan te passen. Deze aanpassing is binnenkort beschikbaar voor alle Memorix-gebruikers. Dit ziet er als volgt uit:

De screenshot laat een foto van een gebouw zien. Bij het veld ‘Gebouw als onderwerp’ is een zoekvraag opgegeven: ‘Sint-Jozefgesticht’. Daaronder staan de termen die het Termennetwerk heeft gevonden. Een van deze termen kun je selecteren en toekennen aan de foto.

De kracht hiervan is dat je al je werk in Memorix kunt doen. Je ziet zelfs niet eens dat het Termennetwerk wordt gebruikt. Memorix zorgt ervoor dat het Termennetwerk wordt geraadpleegd en de gevonden termen worden gepresenteerd. Bij het selecteren van de gewenste term in de resultaten hoef je ook geen URI meer te kopiëren en plakken − Memorix doet dit voor je. Op deze manier kun je veel sneller en eenvoudiger met termen werken.

Verbindingen

Dit is een mooie ontwikkeling. Maar wat heb je er nu aan? Wij hopen dat alle deelnemers van Brabant Cloud met termen aan de slag gaan. Dat kan heel concreet. In onze gebouwenlijst staan veel kloosters. Je kunt in Memorix kijken of je foto’s over kloosters hebt. Als dat zo is, kun je aan elke foto de term van het juiste klooster toekennen.

Deze kleine stap zorgt voor grote mogelijkheden. Want als alle deelnemers dit gaan doen, ontstaan er als vanzelf verbindingen. Bijvoorbeeld: als deelnemer A een foto van het Sint-Jozefgesticht heeft en daar de term van het klooster aan toekent, ontstaat er een verbinding tussen de foto en het klooster. Als deelnemer B een andere foto van hetzelfde Sint-Jozefgesticht heeft en daar ook de term aan toekent, ontstaat er een verbinding tussen deze foto en het klooster. Het gevolg daarvan is dat er óók een verbinding tussen beide foto’s ontstaat. Dat gebeurt automatisch, zonder dat deelnemer A en deelnemer B dat hoeven af te spreken.

Schematisch ziet dit er als volgt uit:

Deze verbindingen helpen gebruikers later bij het vinden van informatie over kloosters. Als iemand foto’s van het Sint-Jozefgesticht zoekt, vindt hij of zij heel gericht de foto’s van het klooster in Roosendaal − niet de foto’s van de gelijknamige kloosters in bijvoorbeeld 's-Hertogenbosch, Den Hout of Oeffelt. Verbindingen maken het dus mogelijk om slimmer te zoeken en zorgen voor relevantere zoekresultaten.

Portalen

Het zoeken naar erfgoed op basis van verbindingen gebeurt in portalen, zoals websites of apps. Alleen veel portalen kunnen op dit moment nog niet met verbindingen overweg; het heeft tijd nodig om ze aan te passen. Om de mogelijkheden van verbindingen wel te kunnen laten zien, zijn wij bezig om het portaal van Erfgoed Brabant uit te breiden: Brabantserfgoed.nl. Meer daarover in een volgende blogpost.

Lees alle blogs in deze reeks:

1. De onvindbaarheid van Marinus Jan
2. Over kloosters, structuur en controle. Het belang van Brabantse termenlijsten
3. Brabantse kloosters als termenlijst
4. Verbeteren op lokaal niveau
5. Op zoek naar verbindingen tussen Brabants erfgoed
6. De kracht van verbindingen: hoe termen helpen om erfgoed vindbaar te maken